Dwang is geen bescherming, maar mishandeling!

Om dit artikel als PDF te lezen of downloaden, klik hier: dwang-is-geen-bescherming-maar-mishandeling_jan2017

Duizenden levens verwoest door GGZ-behandelmethoden

GGZ clienten zijn vaker slachtoffer dan dader van geweldsincidenten.

Stichting Mind Rights maakt zich ernstig zorgen om de levenskwaliteit en rechtspositie van GGZ-clienten in Nederland, en roept de Tweede Kamer op om Wetsvoorstel Verplichte GGZ te verwerpen. Dwang in de GGZ is levensgevaarlijk, en verwoest duizenden levens per jaar. De schade die clienten ondervinden van diverse GGZ-behandelmethoden zoals dwang, kan niet langer genegeerd worden.

GGZ-clienten hebben een aanzienlijk hoger risico op vroegtijdig overlijden. In levensverwachting scheelt dat ongeveer 10 jaar. Naar schatting overlijdt 17,5% van alle GGZ-clienten aan een onnatuurlijke doodsoorzaak[1].  Hoe kan dat? Stichting Mind Rights maakte een analyse.

Een GGZ-etiket heeft grote gevolgen voor het leven van de persoon.

In 2014 waren er in totaal 1.246.298 GGZ-clienten in Nederland, waarvan 77.670 in een instelling[2].

Stigma
De GGZ-client wordt afgeschilderd als een “defect persoon”, met een impliciete indoctrinerende boodschap dat de beleving van de GGZ-client “foutief” is. Ervaringen van clienten worden dikwijls gebagatelliseerd, waardoor clienten zich onbegrepen en miskend voelen.

Kansarm en gediscrimineerd
Door de zeer negatieve beeldvorming, in combinatie met een gebrek aan steun, hebben GGZ-clienten aanzienlijk minder kansen om gelijkwaardig deel te nemen in de samenleving, en bevinden zich vaak in een gemarginaliseerde sociale positie. Discriminatie van GGZ-clienten vindt plaats op alle levensdomeinen, en uit zich onder andere in werkeloosheid, armoede, sociale uitsluiting en eenzaamheid.

Vaak slachtoffer
Tal van onderzoeken[3],[4] tonen aan dat GGZ-clienten vaker slachtoffer, dan dader zijn van geweld, en dat kinderen en volwassenen met GGZ-problemen ongeveer 4 maal meer risico  lopen om slachtoffer te worden van geweld of seksueel misbruik dan de gemiddelde Nederlander.

Gebrek aan ondersteuning / falende zorg
Vaak wordt elke uiting of gedraging van GGZ-clienten beschouwd als een “symptoom” in de context van een psychiatrisch “ziektebeeld”, waardoor de menselijke acties en reacties van GGZ-clienten niet serieus genomen worden.

Een psychosociale hulpvraag resulteert meestal direct in een aanbod van medicatie, hetgeen vaak enkel onderdrukkend en bovendien gevaarlijk [5], [6] is. De medicalisering van levensproblemen wordt veelvuldig als misplaatst ervaren[7],[8].

Intensieve individuele sociale steun is vaak niet of onvoldoende beschikbaar[9], waardoor clienten en hun naasten aan hun lot worden overgelaten, en de situatie kan escaleren.

Dwang

In 2013 werden 22.866 clienten onvrijwillig opgenomen met een IBS of RM[10].

Verlies van zeggenschap
Middels een rechterlijke machtiging (IBS/crisismaatregel, RM) wordt van ca 23.000 personen per jaar het recht ontnomen om naar eigen inzicht te leven. De client wordt daarbij bestempeld als “onverstandig” en “wilsonbekwaam”, en wordt vervolgens gedwongen om volgens de wensen en voorkeuren van een andere persoon te leven. Het verlies van zeggenschap wordt ‘civiele dood’ genoemd, omdat de persoon zonder zeggenschap geen eigen wil kan uitoefenen, waarmee het recht op het hebben van een eigen identiteit wordt ontnomen[11].

Verlies van vrijheid
Middels een RM of IBS, wordt personen tevens het recht om in vrijheid te leven afgenomen, en zij worden onderworpen aan een gedwongen verblijf in een instelling, en/of gedwongen behandeling (meestal gedwongen medicatie).

Overmeestering
Verzet tegen deze ongewenste behandelingen en interventies, wordt uitgeschakeld middels drang of dwang, zoals chantage, machtsvertoon en fysieke worstelingen. Voor veel clienten is dit een bijzonder traumatische ervaring, waarbij autoriteiten en hulpverleners over de grenzen van de persoon heengaan, zelfs middels hardhandig optreden en politie-inzet.

Dwangopname / verlies van omgeving
Door gedwongen opname worden clienten ontworteld en verliezen zij hun vertrouwde omgeving. In GGZ-instellingen is er doorgaans een structureel gebrek aan sociale aandacht voor het leven van clienten, en in veel gevallen zijn er geen adequate services om met GGZ-crisis situaties om te gaan.

Extra kwetsbaar
Personen in instellingen hebben een verhoogd risico op geweld en misbruik. Cijfers van de IGZ laten enorme pieken zien in het aantal meldingen van grensoverschrijdend gedrag en seksueel misbruik bij de GGZ-sector, en bij de Verstandelijk Gehandicaptenzorg is het aantal meldingen zelfs meer dan veertien maal zo hoog als het gemiddelde in andere zorgsectoren.[12]

Levensgevaarlijke gedwongen interventies
Eenmaal opgenomen heeft de psychiater en/of verpleging de macht om “bij onrust” te besluiten tot gedwongen interventies.  (NB, dit geldt ook bij vrijwillige opname, als “onvoorziene noodsituatie”).

Een aantal “GGZ-behandelmethoden” kunnen leiden tot ernstige schade en zelfs de dood, vooral medicatie en dwangtoepassingen.

Er zijn geen officiele cijfers beschikbaar voor letsel en overlijden door GGZ behandelmethoden.   De IGZ stelt: “Net als bij medicatieveiligheid geldt in het geval van vrijheidsbeperking het uitgangspunt dat een instelling in principe zelf onderzoek doet naar (ernstige) incidenten. Als sprake is van overlijden ten tijde van of vlak na het toepassen van een dwangmaatregel (afzondering, separatie, fixatie, gedwongen medicatie en de toediening van vocht of voeding), dan doet de inspectie sinds 2014 in alle gevallen zelf onderzoek naar de calamiteitmelding. In 2014 heeft de inspectie enkele van dit soort calamiteiten gemeld gekregen en onderzocht. Deze meldingen hebben (nog) niet direct geleid tot het opleggen van maatregelen en zijn waar nodig meegenomen in het risicotoezicht.” [13]

Dood door GGZ-behandelmethoden:

In de laatste jaren berichtte de media over een aantal zeer schrijnende en schokkende sterfgevallen.
–          Wim Maljaars[14] stierf op 2 september 2008 in een isoleercel in Amsterdam
–          Raymond Westendorp[15] werd in de zomer van 2009 met zware verwondingen dagenlang opgesloten in een isoleercel in Deventer, waar hij uiteindelijk overleed. Daarbij is er door de instelling 25.000 euro zwijggeld betaald aan de familie.
–          Begin 2011 kwam Frans Vereecken[16] om het leven bij een brand in een isoleercel in Tilburg.
–          “Roelie”[17] werd in 2014 doodgedrukt in een worsteling in een isoleercel bij NOVO.
–          Armando Panday[18] kwam in juli 2014 om het leven tijdens een worsteling met een begeleider van begeleid wonen in Lelystad.

–          Jaarlijks overlijden er ongeveer 4 personen door het gebruik van fixatie/onrustbanden[19].
–          In 2008 overleden 8 personen door het gebruik van fixatie-banden[20]

Deze lijst is met zekerheid onvolledig.

–          Gevreesd moet worden voor het aantal sterfgevallen door medicatie. Er zijn geen officiele totaalcijfers beschikbaar voor letsel en overlijden door GGZ medicatie. In de GGZ worden incidenten met medicatie doorgaans niet aan de IGZ gemeld, maar intern geregistreerd als “incident” (VIM). [21] Diverse bronnen bevestigen de enorme gezondheidsrisico’s van psychiatrische medicatie, zoals dodelijke (bij)werkingen op lichamelijk en geestelijk vlak[22],[23] en een verkorte levensverwachting van 25-30 jaar [24],[25]. In totaal slikken meer dan een miljoen Nederlanders psychiatrische medicatie. Ernstige somatische (bij)werkingen van psychofarmaca, zoals overgewicht, diabetes, cardiovasculaire stoornissen, metabool-syndroom, bewegingsstoornissen, en in het algemeen “aftakelen”, zijn zeer veelvoorkomend[26], en kunnen dodelijk zijn, maar worden zeer vaak ten onrechte geweten aan een zogenaamde “slechte leefstijl van clienten” [27].

–          Verwaarlozing van de medische gezondheid van GGZ-clienten leidt ook tot vroegtijdige, voorkombare overlijdens, en naar schatting 20 jaar levensverkorting.[28] Ook hierover zijn geen officiele landelijke data beschikbaar.

De GGZ kent een gesloten doofpot-cultuur, waarbij misstanden vaak niet aan het licht komen. Het totale aantal vroegtijdige of voorkombare sterfgevallen te wijten aan GGZ-behandelmethoden is onbekend.

Beschadigd door GGZ-behandelmethoden:

Ca. 23.000 mensen per jaar worden, middels een RM of IBS onderworpen aan gedwongen GGZ. Echter, ook bij vrijwillige opname, kan een de psychiater en/of verpleging “bij onrust” besluiten tot gedwongen vrijheidsbeperkende middelen en maatregelen (als “onvoorziene noodsituatie”). Dus álle clienten in een GGZ-instelling, ongeveer 77.670 personen per jaar[29], lopen het risico op levensgevaarlijke gedwongen interventies. Door ambulante dwang wordt de risicogroep nog groter.

Volgens de ARGUS-registratie over 2014, waren er binnen de GGZ-instellingen in totaal 259 vrijheidsbeperkende interventies per 1.000 opnamen[30], dwz. dat ca. 20.117 mensen in 2014 zijn onderworpen aan gedwongen interventies, waarvan 9.033 separaties, 2.594 maal “Afzondering”, en 3.052 insluitingen in overige ruimtes. Er zijn 2.353 geregistreerde toepassingen van dwangmedicatie mét fysiek verzet, en 3.751 meldingen van fixatie in GGZ-instellingen. Er werd ruim 1.235 keer gedwongen vocht of voeding mét fysiek verzet toegediend.

De meeste mensen die dwangmaatregelen meemaken, houden daar levenslange trauma’s aan over.

Dwangmedicatie
De medicalisering van psychosociale problemen als “chemische disbalans die gerepareerd moet worden” resulteert in veel drang om de client psychiatrische medicatie te laten accepteren. Verzet tegen medicatie wordt vaak gebagatelliseerd als “gebrek aan ziekte-inzicht” of als “inherent symptoom van psychiatrische patienten”.  Dwangmedicatie wordt enkel geregistreerd als “dwang”, wanneer de client zich fysiek verzet.

Volgens deze ARGUS-cijfers worden er jaarlijks ca. 2.400 personen onderworpen aan dwangmedicatie in GGZ-instellingen, waarbij ongewenste medicatie met fysieke overmacht wordt toegediend, met als resultaat dat de client ongewenst onder invloed raakt van een ongewenste ‘drug’. Veel clienten ervaren dwangmedicatie als een verkrachting. Dwangmedicatie is een grove inbreuk op de lichamelijke en geestelijke integriteit van de client. “Je lijf is niet meer je eigen”[31].

Zoals bekend kleven er aanzienlijke nadelige gezondheidsrisico’s en (bij)werkingen aan psychiatrische medicatie. Iemand dwingen om medicatie te nemen die zijn/haar leven potentieel ernstig kan schaden en verkorten, is onethisch en crimineel. Sommigen noemen dit moord en genocide.

Separatie en andere opsluiting
De laatste jaren worden er een aantal veranderingen in het uiterlijk van de cel doorgevoerd[32], waardoor een diversiteit aan termen door elkaar gebruikt wordt voor diverse vormen van opsluiting in de GGZ, zoals o.a.: Separatie,  opsluiting in “EBK’s” (Extra Beveiligde Kamers), Afzondering, Opsluiting in een kamer (Kamerprogramma), en opsluiting in “Support-rooms”(gemoderniseerde isoleercellen voorzien van technische apparatuur).

Ongeveer 10.000 personen per jaar (30  mensen per dag) worden “bij onrust” opgesloten in een isoleercel (separatie) in de GGZ[33],[34]. Tevens worden nog eens ruim 2.500 GGZ-clienten per jaar opgesloten in “Afzondering” en ruim 3.000 personen ondergaan “Insluiting in een overige ruimte”. In totaal worden er dus ongeveer 15.000 personen per jaar eenzaam opgesloten in de GGZ, ook kinderen.[35]

Veel clienten ervaren opsluiting als een straf voor problemen en voelen zich ongewenst en onbegrepen. Er lijkt letterlijk geen uitweg te zijn van de problemen.

Hoeveel  letsel er wordt opgelopen bij opsluiting is niet exact bekend, echter er zijn veel zorgwekkende signalen[36], varierend van ernstige trauma’s, controleverlies en zelfmoord gedachten, tot ernstig fysiek letsel en overlijden van mensen die bijvoorbeeld onwel worden en niet de hulp krijgen die ze nodig hebben.

Fixatie
Fixatie van onrustige mensen, door deze personen vast te binden met riemen of banden (“Zweedse banden”), kan leiden tot levensbedreigende paniek, verstrengeling en verstikking, met ernstig letsel en zelfs de dood tot gevolg. Fixatie heeft lichamelijk en geestelijk vele negatieve gevolgen.

Hoeveel lichamelijk en geestelijk letsel er wordt opgelopen door fixatie is niet bekend.

3.751 meldingen van fixatie in Nederlandse GGZ-instellingen is ronduit schokkend.
Ook in de zorg aan mensen met verstandelijke beperkingen en ouderenzorg komt fixatie nog veelvuldig voor[37],[38].

Gedwongen vocht en voeding
1.235 personen in GGZ-instellingen kregen gedwongen vocht en/of voeding toegediend, doorgaans door een slangetje (sonde) – en in de praktijk vaak gecombineerd met fixatie –.

Er is veel discussie over dwangvoeding bij eetstoornissen[39],[40] met name vanwege de traumatische effecten van dwangtoepassing en geweld. Er wordt gewerkt aan dwangvrije behandel-alternatieven voor eetstoornissen[41].
*

Het blijft echter niet bij deze geregistreerde dwangmaatregelen.

Ongeregistreerde dwangtoepassingen

Gedwongen visitatie
Visitatie is gedwongen lichaamsholten-onderzoek, vaak als aanvulling op fysieke vrijheidsbeperking. Op dit onderwerp ligt een pijnlijk taboe. Er zijn geen officiele cijfers over gedwongen visitaties in de GGZ, maar het is bekend dat dit voorkomt in detentie en ook in GGZ-instellingen, zowel op kinderen als volwassenen[42],[43]. Er zijn mogelijk duizenden kinderen en volwassenen die in de afgelopen jaren zijn onderworpen aan gedwongen visitaties in de zorg[44].

Bij weigering door de client worden de visitaties uitgevoerd met fysieke overmacht, waarbij de client wordt overmeesterd en in bedwang wordt gehouden, terwijl de lichaamholten worden bekeken en/of betast. Veel clienten ervaren gedwongen visitatie als een (groeps)verkrachting.

Gedwongen visitaties zijn enorm traumatisch en kunnen o.a. de beleving van seksualiteit verstoren[45].

Gedwongen Elektro-convulsie-therapie (ECT)
Bij ECT worden insulten opgewekt door stroom op de hersenen te zetten.

Er zijn geen officiele cijfers over gedwongen elektroshocktherapie, terwijl dit wél voorkomt, naar schatting meer dan 1x per maand[46].

Gedwongen Elektroshock staat ook opgenomen als mogelijkheid in de Richtlijn besluitvorming dwang: opname en behandeling (2008) van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP)[47], waarbij deze aantekenen: “De gedwongen toepassing van medicatie of elektroconvulsietherapie (ect) is, als men afgaat op de evidentie uit de literatuur, niet alleen even effectief als de vrijwillige toepassing daarvan, maar er is ook geen bewijs voor een schadelijke invloed op de therapietrouw of voor het veroorzaken van een posttraumatische stressstoornis (ptss). Er zijn geen echte alternatieven die als gedwongen behandeling toepasbaar zijn (…) Separatie is een beveiligingsmaatregel.”

De Richtlijn Electroconvulsietherapie (2010) van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP) promoot ECT voor een lange reeks diagnoses, en spreekt zelfs regelmatig van een “eerste-keus-behandeling”, “veiliger dan psychofarmaca”.

Tijdschrift Deviant waarschuwt al sinds 2009 voor de verspreiding van valse informatie door de NVvP[48],[49],[50].

Een bekende (bij)werking van Elektroshocks is geheugenverlies, dat zelfs permanent kan zijn. Er zijn  mensen die door ECT de namen van hun eigen kinderen niet meer kunnen onthouden[51].

*

Medische experimenten op GGZ-clienten
Een ggz-kliniek in het Noord-Hollandse Heiloo heeft in 2013 tegen ethische regels in medische experimenten uitgevoerd op psychiatrische patiënten. De verpleegkundige klokkenluider kreeg een spreekverbod van de kliniek.[52]

*

Verwaarlozing

O.a. door medicalisering, stigma en de dwangcultuur, wordt er te weinig waarde gehecht aan de beleving en visie van de client. “Ook als ik nee zeg, doen ze het toch”.

Bij dwangtoepassing worden de onderliggende hulpvragen niet beantwoord, de persoon achter het gedrag wordt niet gezien. Het contact wordt verbroken, de dialoog stopt, en het geweld begint. Vertrouwen wordt onmogelijk, en de zorgrelatie gaat stuk. Er is geen begrip, geen tijd, geen aandacht, geen compassie, enkel een harde hand die veel pijn doet.

Overlijden, letsel en schade door GGZ-behandelmethoden krijgen te weinig aandacht, worden nauwelijks geinventariseerd, onderzocht, opgelost of voorkomen. Decennia van clientenprotesten worden gebagatelliseerd. Het enorme probleem van dwangtoepassingen in de GGZ, en de dramatische effecten op de levenskwaliteit van GGZ-clienten worden niet erkend.

Machteloos en rechteloos
Er is geen bescherming. De rechten van GGZ-clienten worden afgenomen in plaats van beschermd.

De wetgeving staat toe dat een ruim arsenaal aan dwangmaatregelen gebruikt wordt in de GGZ. Daardoor zijn klachten over dwang doorgaans “niet klachtwaardig, omdat de wet niet overtreden is”. Dit maakt succesvol klagen vrijwel onmogelijk.

Ook stigma, discriminatie en gebrek aan zeggenschap (RM/IBS) maken het enorm moeilijk om gehoor te vinden met klachten of negatieve ervaringen, o.a. omdat GGZ-clienten vaak ten onrechte als “onbetrouwbare getuigen” worden bestempeld, en vaak niet serieus worden genomen.

Personen in instellingen zijn ook nog eens fysiek afgesloten van de buitenwereld, en hebben nauwelijks mogelijkheden om klachten of negatieve ervaringen aan het licht te brengen.

GGZ-klachtenprocedures werken niet, en juridische stappen zijn vrijwel onmogelijk c.q. ineffectief[53],[54],[55]. De rechtsbescherming van GGZ-clienten faalt.

GGZ-clienten zijn niet beschermd tegen fundamentele mensenrechtenschendingen, maar zij zijn rechteloos en machteloos in de praktijk. Hun stem wordt niet gehoord, en hun visie wordt terzijde geschoven. Dit drijft velen tot radeloosheid en wanhoop.

*

Zelfdoding
In totaal pleegden er in 2015 1871 personen zelfmoord in Nederland[56].

Gemiddeld is ruim een derde van alle mensen die zelfmoord plegen onder behandeling bij een GGZ[57]. Dat betekent dat er jaarlijks bijna 700 GGZ-clienten eenzaam en radeloos overlijden aan zelfmoord.

Duidelijk is dat er voor hen geen passende hulp was.

Veel GGZ-clienten voelen zich de dood ingejaagd door o.a. dwangtoepassingen[58], wachtlijsten[59], en algemeen gebrek aan aandacht voor de beleving van de client.“Alsof niemand echt iets om je geeft”.

De meeste hulpverleners geloven dat zeker 50% van alle geslaagde zelfmoorden te voorkomen was geweest[60].

 

Ons hart gaat uit naar alle slachtoffers van GGZ-behandelmethoden.
De noodzaak tot hervorming van de GGZ is evident.

Elke persoon telt.
Elke persoon verdient een humaan bestaan en een respectvolle behandeling.
Elke persoon heeft recht op goede zorg en ondersteuning.
Ook GGZ-clienten.

 

Conclusies & aanbevelingen

1. Stop met veronderstellen dat de huidige gedwongen GGZ-behandelmethoden levensreddend zijn. Dwang in de GGZ is namelijk levensgevaarlijk! 
2. Zorg dat er niemand meer kan overlijden, of schade oploopt door GGZ-behandelmethoden. Verbied behandelmethoden die een risico voor de gezondheid vormen. 
3. Bescherm de rechten van GGZ-clienten. Stop met bagatelliseren van GGZ-clienten-ervaringen.  Verbied het afnemen van zeggenschap en rechten.  Ga niet over de grenzen van de client heen. “Nee is nee”. 
4. Verbied dwang in de zorg. Maak dwang in de zorg strafbaar. 
5. Verwerp de wetsvoorstellen Verplichte GGZ, Zorg en Dwang, en Forensische Zorg, en maak wetgeving die zorg regelt in plaats van dwang. 
6. Organiseer goede zorg, beschikbaar zonder wachtlijsten, en ook voor acute en complexe crisissituaties.
   – Versterk bestaande initiatieven tegen dwang.
   – Betrek ervaringsdeskundigen bij ontwerp en uitvoering van alternatieven.
   – Investeer enkel in wenselijke zorg. 
7. Implementeer het VN-verdrag voor de Rechten van Personen met Beperkingen (UN CRPD), en hervorm het GGZ-stelsel. Zie ook General Comment no.1 on CRPD Article 12[61], en de Guidelines on CRPD article 14[62].
8. Empower clienten en cliëntenorganisaties. 
9. Inventariseer de omvang van schade door GGZ-behandelmethoden en zorg voor erkenning, herstelondersteuning en passende compensatie[63]. 

*
Geschreven door:
Jolijn Santegoeds, voorzitter Stichting Mind Rights
Eindhoven, 27 januari 2017

 

Bronnenlijst:

[1] http://www.ggznieuws.nl/home/jaarlijks-acht-miljoen-doden-door-psychische-aandoeningen/

[2] https://www.zorgprismapubliek.nl/producten/geestelijke-gezondheidszorg/volumemonitor-ggz/monitor/volumemonitor-ggz/?tab=stromen

[3]http://www.nwo.nl/actueel/nieuws/2012/Psychiatrische+pati%C3%ABnten+zijn+vaker+slachtoffer+dan+dader+van+geweld.html

[4] http://www.who.int/disabilities/violence/en/

[5] http://www.trouw.nl/tr/nl/39683/nbsp/article/detail/4436297/2016/12/18/Psycho-pillen-doen-meer-kwaad-dan-goed.dhtml

[6] http://robertwhitaker.org/robertwhitaker.org/Anatomy%20of%20an%20Epidemic.html

[7] https://www.nrc.nl/nieuws/2015/04/16/jeugdpsychiaters-schrijf-minder-vaak-ritalin-voor-a1417029

[8] https://www.psychosenet.nl/

[9] http://www.ggznieuws.nl/home/mensen-psychische-problemen-krijgen-vaak-geen-goede-zorg/

[10] http://www.tijdschriftvoorpsychiatrie.nl/assets/articles/57-2015-4-artikel-broer.pdf

[11] CRPD/GC/1 art 12, https://documents-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G14/031/20/PDF/G1403120.pdf?OpenElement

[12] https://www.igz.nl/melden/cijfers_over_meldingen/

[13] https://www.igz.nl/Images/IGZ%20Jaarbeeld%202014_def_tcm294-365665.pdf

[14] http://wimmaljaars.nl/

[15] http://www.ggz-forum.nl/Extranieuws.htm

[16]http://www.omroepbrabant.nl/?news/1522781083/GGZ+Jan+Wier+niet+schuldig+aan+dood+cli%C3%ABnt.aspx

[17] https://tekeertegendeisoleer.wordpress.com/2013/08/09/gehandicapte-vrouw-overleden-door-eenzame-opsluiting-dit-is-tucht-en-geen-zorg/

[18] http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/article/detail/3898021/2015/03/12/Finaal-tegen-de-grond-gewerkt.dhtml

[19] https://www.zorgwelzijn.nl/ouderenzorg/nieuws/2010/1/ban-de-band-veilige-zorg-zonder-te-fixeren-zwz015055w/

[20] http://www.bndestem.nl/algemeen/binnenland/al-zeven-doden-door-vastbinden-1.604799

[21] https://www.igz.nl/Images/IGZ%20Jaarbeeld%202014_def_tcm294-365665.pdf

[22] http://www.trouw.nl/tr/nl/39683/nbsp/article/detail/4436297/2016/12/18/Psycho-pillen-doen-meer-kwaad-dan-goed.dhtml

[23] http://www.mantelzorgpsychiatrie.nl/metabool-syndroom

[24] https://www.zielenknijper.nl/psychiater-patienten-worden-vroege-dood-ingejaagd-met-antipsychotica.html

[25] https://www.zielenknijper.nl/sterfte-door-gebruik-van-antipsychotica.html

[26] http://www.tijdschriftvoorpsychiatrie.nl/issues/438/articles/8748

[27] https://www.zielenknijper.nl/patienten-gedood-door-antipsychotica.html

[28] https://www.zorgwelzijn.nl/ggz/nieuws/2015/2/somatische-screening-voorkomt-vroegtijdig-overlijden-1703644w/

[29] https://www.zorgprismapubliek.nl/producten/geestelijke-gezondheidszorg/volumemonitor-ggz/monitor/volumemonitor-ggz/?tab=stromen

[30] https://www.staatvenz.nl/kerncijfers/ggz-aantal-vrijheidsbeperkende-interventies

[31] Citaat van ervaringsdeskundigen – folder tegen dwang in jeugdpsychiatrie, Stichting Mind Rights.

[32] https://www.nrc.nl/nieuws/2016/09/03/isoleercel-van-kaal-hok-tot-comfortroom-4108097-a1519431

[33] http://www.trouw.nl/tr/nl/4516/Gezondheid/article/detail/4054388/2015/06/04/Psychiatrische-patient-nog-te-vaak-opgesloten.dhtml

[34] https://www.zorgvisie.nl/kwaliteit/nieuws/2014/6/dagelijks-dertig-ggz-patienten-in-de-isoleercel-1541655w/

[35] http://www.tijdschriftdeviant.nl/images/stories/deviant87-28.pdf

[36] http://www.nhs.uk/news/2015/02February/Pages/deaths-of-people-with-mentally-illness-in-custody-preventable.aspx

[37] https://www.nrc.nl/nieuws/2011/01/19/spoeddebat-over-vastgeketende-verstandelijk-gehandicapte-jongen-a1460956

[38] http://www.omroepgelderland.nl/nieuws/2045319/Nog-steeds-honderden-gehandicapten-en-ouderen-vastgezet

[39] http://www.proud2bme.nl/Proud2Live/Dwangbehandeling_bij_eetstoornissen

[40] http://www.trouw.nl/tr/nl/39683/nbsp/article/detail/4421065/2016/11/23/Achttien-en-uitbehandeld-voor-anorexia-kan-dat.dhtml

[41] https://www.humanconcern.nl/nieuws/veelgestelde-vragen-over-documentaire-emma-wil-leven

[42] https://tekeertegendeisoleer.files.wordpress.com/2016/03/final_nl_persoonlijke-verklaring_16-jaar-oud-depressief-en-gemarteld-in-de-psychiatrie_maart-2016.pdf

[43] http://tbinternet.ohchr.org/Treaties/CAT/Shared%20Documents/NLD/INT_CAT_NGO_NLD_12840_E.pdf

[44] https://tekeertegendeisoleer.files.wordpress.com/2016/10/personal-testimony_-gender-interrupted-by-forced-psychiatry.pdf

[45] https://tekeertegendeisoleer.wordpress.com/2016/10/07/mijn-persoonlijke-perspectief-op-gender-en-ggz/

[46] http://www.tijdschriftdeviant.nl/images/stories/deviant63-13.pdf

[47] https://www.dwangindezorg.nl/onvrijwillige-zorg/regels-en-richtlijnen/adviezen-richtlijnen-en-checklists/richtlijn-dwang-en-drang-nvvp

[48] http://www.tijdschriftdeviant.nl/images/stories/deviant63-7.pdf

[49] http://www.tijdschriftdeviant.nl/images/stories/deviant63-13.pdf

[50] https://www.zielenknijper.nl/deviant-trekt-aan-de-bel-nvvp-wil-nationale-promotiecampagne-elektroshock-therapie-ect.html

[51] Casus van WSO: We Shall Overcome, Noorwegen.

[52] http://zembla.vara.nl/dossier/uitzending/experimenteren-met-pati%C3%A3%C2%ABnten

[53] https://tekeertegendeisoleer.files.wordpress.com/2013/11/jggzr-6-7-santegoeds_herstel-de-depressie-in-het-clientenrecht.pdf

[54] https://tekeertegendeisoleer.wordpress.com/2017/01/02/ontwikkelingen-mbt-aangifte-van-mishandeling-door-ggz/

[55] https://tekeertegendeisoleer.wordpress.com/2014/04/16/mijn-reactie-op-de-overheidsreactie-en-de-betekenis-van-mijn-zaak-bij-de-vn/

[56] https://www.113online.nl/informatie/113online%2B/cijfers-over-zelfmoord

[57] https://www.igz.nl/onderwerpen/publieke-en-geestelijke-gezondheidszorg/geestelijke_gezondheidszorg/cijfers_over_suicides_ggz/index.aspx

[58] https://tekeertegendeisoleer.files.wordpress.com/2016/03/final_nl_persoonlijke-verklaring_16-jaar-oud-depressief-en-gemarteld-in-de-psychiatrie_maart-2016.pdf

[59] http://www.metronieuws.nl/nieuws/binnenland/2017/01/wachtlijsten-bij-ggz-leiden-tot-zelfmoord

[60] https://www.cijfers.net/zelfmoord.html

[61] https://documents-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G14/031/20/PDF/G1403120.pdf?OpenElement

[62] http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/CRPD/Pages/CRPDIndex.aspx

[63] Truth and reconciliation in psychiatry

Jaaroverzicht Stichting Mind Rights 2016

Jaaroverzicht Stichting Mind Rights 2016 – door Jolijn Santegoeds, oprichter/voorzitter van Stichting Mind Rights / Actiegroep Tekeer tegen de isoleer! (www.mindrights.nl )

Voor Stichting Mind Rights was 2016 een bijzonder jaar. Het was niet alleen het 10-jarig jubileumjaar van het VN-Verdrag voor de Rechten van Personen met Beperkingen (UN CRPD), maar ook Stichting Mind Rights bestond in 2016 officieel 10 jaar (hoewel we informeel al langer bezig zijn met acties tegen dwang in de psychiatrie onder de noemer Actiegroep Tekeer tegen de isoleer!).

Uiteraard zet zo’n jubileum aan tot reflectie: Wat hebben we in 10 jaar bereikt?  Dit is zeker geen eenvoudige vraag om te beantwoorden.  Immers: dwang in de GGZ bestaat nog steeds, en het wetsvoorstel Verplichte GGZ laat zien dat de macht nog niet verschoven is. Maar tegelijkertijd zien we wel een enorme groei in de bewustwording, en ontstaat er een steeds bredere beweging tegen dwang, bijvoorbeeld te zien aan het Dolhuys-Manifest, waarin diverse GGZ-instellingen getekend hebben voor het realiseren van een separeer-vrije GGZ per 2020, zie http://www.hetdolhuys.nl/nieuws/de-isoleercel-is-rijp-voor-het-museum-

We zien groeiende aandacht en groeiende steun voor ons doel – zorg in plaats van dwang-   zowel nationaal als wereldwijd. De doelen van Mind Rights / Tekeer tegen de isoleer! passen goed binnen de doelen van het VN-verdrag voor de Rechten van Personen met Beperkingen, en daardoor is er sprake van wederzijdse versterking en overlap. De langverwachte Nederlandse ratificatie van het VN-Verdrag voor de Rechten van Personen met Beperkingen (CRPD) in de zomer van 2016 is dan ook een significante mijlpaal.

Het VN-Verdrag voor de Rechten van Personen met Beperkingen (CRPD) benadrukt dat de toepassing van vrijheidsbeperkende maatregelen op grond van psychosociale problemen in strijd is met internationale mensenrechtenverdragen. Zie ook diverse publicaties van het VN Comite voor de Rechten van Personen met Beperkingen, het CRPD Committee:
*  General Comment No.1 on CRPD article 12, Equal recognition before the law (2014)
*  Guidelines on CRPD article 14, Liberty and security of persons (2015) 
* Oproep van UN Special Rapporteur on Disability and UN Special Rapporteur on the Right to Health : “Dignity must prevail” – An appeal to do away with non-consensual psychiatric treatment World Mental Health Day 2015

Mede via het European Network of (Ex) Users and Survivors of Psychiatry (ENUSP, www.enusp.org) en het World Network of Users and Survivors of Psychiatry (WNUSP, www.wnusp.net ) wordt  Jolijn Santegoeds (voorzitter Mind Rights) regelmatig gevraagd als ervaringsdeskundige expert bij internationale meetings van o.a. de Verenigde Naties en de Europese Unie. Deze internationale activiteiten hebben indirect effect op Nederlands beleid en dragen bij aan de doelstellingen van Stichting Mind Rights. Internationale participatie versterkt Stichting Mind Rights inhoudelijk, en daarmee worden ook de acties van Stichting Mind Rights in Nederland krachtiger ontvangen.

Ook in 2016 waren er tal van bijzondere activiteiten met Stichting Mind Rights, ENUSP en WNUSP, waarbij Jolijn Santegoeds als vertegenwoordiger afreisde naar allerlei congressen en meetings in tal van landen, zoals naar de Conference of State Parties of UN CRPD bij het hoofdkantoor van de Verenigde Naties in New York waar jaarlijks de wereldwijde implementatie van het VN-Verdrag wordt besproken. Ook werd er actief campagne gevoerd tegen het Wetsvoorstel Verplichte GGZ, o.a. via een petitie: Wetgevers: Regel zorg in plaats van dwang! en via spreektijd in de Tweede Kamer commissie VWS.

Stichting Mind Rights probeert steeds weer om het maximale te doen met de middelen die zij heeft. Dit leidt er soms toe dat het budget volledig besteed wordt. Op dit moment heeft Stichting Mind Rights nog slechts 16 euro op de rekening, en is er dringend actie nodig ter aanvulling van dit budget, om voortzetting van de acties van Stichting Mind Rights mogelijk te maken. (Voor de eerdere financiele jaaroverzichten van Stichting Mind Rights, zie www.mindrights.nl  > Wie zijn wij)

Elke donatie is zeer welkom. Als u Stichting Mind Rights wilt steunen met een gift, kunt u een donatie overmaken:
* Via uw eigen bank:  tnv Stichting Mind Rights (te Eindhoven)  IBAN: NL31 INGB 0002762216
* Of u kunt (zichtbaar of anoniem) doneren via een van onze crowdfunding-platforms:
Voor Nederland en omstreken:   Geef.nl:  https://www.geef.nl/doel/8064
Voor internationaal:  GoFundMe.com: https://www.gofundme.com/mindrights

Stichting Mind Rights is dankbaar voor alle steun die reeds door de jaren heen is ontvangen, en die het mogelijk heeft gemaakt om gedurende de afgelopen 10 jaar enorm intensief te werken aan de cultuuromslag van dwang naar zorg. Met uw steun kunnen we dit blijven doen.

Er is een buitengewoon positieve wending in GGZ-beleid te verwachten vanwege de Nederlandse ratificatie van het VN-Verdrag voor de Rechten van Personen met Beperkingen (UN CRPD). Stichting Mind Rights gaat ervan uit dat de Nederlandse overheid hier spoedig werk van zal maken, en verheugt zich op het moment dat de wetgevers inderdaad zorg gaan regelen in plaats van dwang.

Wie weet waar we over 10 jaar staan!

*

Hier volgt een overzicht van belangrijke hoogtepunten en activiteiten in 2016.

Januari 2016
Op 14 januari 2016 was er een debat in de Tweede Kamer over de Nederlandse ratificatie van het VN-Verdrag voor de Rechten van Personen met Beperkingen (CRPD). Het debat ging voornamelijk over fysieke toegankelijkheid en specifiek mbt het amendement van Van Dijk (PVDA).
Op 21 januari 2016 heeft de Tweede Kamer de wetsvoorstellen aangenomen voor ratificatie en implementatie van het VN-Verdrag voor de Rechten van Personen met Beperkingen (CRPD) in Nederland.

Helaas bevatten deze wetsvoorstellen foutieve interpretaties mbt de rechten van mensen met psychosociale beperkingen, vooral mbt CRPD artikel 12, 14 en 15.
Als toeschouwer had Stichting Mind Rights geen spreektijd, maar toch hebben we onze visie kenbaar gemaakt via email en eerdere publicaties, zie o.a.
* Reactie op ratificatiewetsvoorstel VN Verdrag voor de rechten van personen met beperkingen (29 oktober 2014)
* Reactie van Stichting Mind Rights op wetsvoorstel Verplichte GGZ : Is Nederland nog een rechtsstaat?  (19 oktober 2015)
* Pamflet: Je hoeft niet 100% gezond te zijn om mensenrechten te hebben (mei 2014)

Februari  2016
In februari 2016, zijn we begonnen met 2 crowdfunding-platforms tbv Stichting Mind Rights:
Voor Nederland en omstreken:   Geef.nl:  https://www.geef.nl/doel/8064
Voor internationale donaties:  GoFundMe.com: https://www.gofundme.com/mindrights

Eind februari was ik (Jolijn) co-auteur van de inzending van de ENUSP Submission on CRPD article 19, the right to live independently and be included in the community  for the Day of General Discussion (DGD) on CRPD article 19: the right of persons with disabilities to live independently and be included in the community, to be held on 19 April 2016 in Geneva.
Daarnaast was ik tevens betrokken bij de inzending van WNUSP, te vinden via: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/CRPD/Pages/CallDGDtoliveindependently.aspx

Maart 2016
Van  11-13 Maart 2016 nam ik namens ENUSP deel aan de Board meeting van het European Disability Forum (EDF) in Amsterdam. Zie mijn Engelstalige verslag op: http://punkertje.waarbenjij.nu/reisverslag/4903713/report-of-edf-board-meeting-2016-amsterdam

Op 29 maart 2016 volgden diverse publicaties als onderdeel van de ‘Campaign to Support CRPD Absolute Prohibition of Commitment and Forced Treatment’ (zie  https://absoluteprohibition.wordpress.com )

* Waarom gedwongen GGZ behandeling verboden moet worden
* Why forced psychiatric treatment must be prohibited

* En een Nederlandstalige beschrijving van mijn persoonlijke ervaringen met gedwongen psychiatrie, te lezen via deze link: *  16 jaar oud, depressief en gemarteld in de psychiatrie – Een verklaring van een slachtoffer van mishandeling en marteling door gedwongen psychiatrie_maart 2016

April 2016
Van 9-12 april 2016 was ik uitgenodigd in Geneve voor deelname aan een taskforce meeting ter versterking van WNUSP, en het bijwonen van de sessie van het CRPD Committee over artikel 6: Vrouwen met Beperkingen. Zie mijn Engelstalige verslag op: http://punkertje.waarbenjij.nu/reisverslag/4907473/wnusp-taskforce-meeting-in-geneva#ad-image-122119171

Op 12 april 2016, toen ik nog in Geneve was, kreeg ik ook het positieve bericht uit Nederland dat de Eerste Kamer akkoord was met de ratificatie van het VN-verdrag voor de Rechten van Personen met Beperkingen in Nederland.  Zie ook: https://www.eerstekamer.nl/nieuws/20160412/eerste_kamer_steunt_ratificatie_vn

Van 18-20 april 2016 ging ik opnieuw naar Geneve namens WNUSP voor het bijwonen van een sessie van het CRPD Committee: The Day of General Discussion (DGD) on CRPD article 19: the right of persons with disabilities to live independently and be included in the community. Zie ook mijn uitgebreide Engelstalige verslag op: http://punkertje.waarbenjij.nu/reisverslag/4909831/crpd-day-of-general-discussion-art-19#ad-image-122130480

Van 26-28 april 2016 was ik uitgenodigd in Galway, Ierland om te spreken op de VOICES-Conference, georganiseerd door het Centre for Disability Law and Policy (CDLP), van de National University of Ireland (NUI Galway), zie ook: https://ercvoices.com/

Ook werd een eerder interview in Deviant (September 2015) online beschikbaar: “Mensenrechten in de psychiatrie – Ik ga de hele wereld rond met mijn verhaal”.

Mei 2016
Op 9 en 12 mei 2016 was ik uitgenodigd als gastspreker bij Mad Studies door Stichting Perceval in Amsterdam, zie http://www.madstudies.nl , waarbij met name de Guidelines on CRPD article 14, Liberty and security of persons (2015) zijn besproken.

Op 17 mei 2016 was ik namens ENUSP uitgenodigd in Brussel, voor de European Economic and Social Committee (EESC) hearing on the Concluding Observations of the UN CRPD Committee to the European Union- A new strategy for persons with disabilities in the European Union. Zie ook mijn Engelstalige verslag op: http://punkertje.waarbenjij.nu/reisverslag/4915554/eesc-hearing-on-crpd-concluding-observations-to-eu

Van 20-22 mei 2016 was ik namens ENUSP uitgenodigd in Dublin, Ierland voor de jaarlijkse ledenvergadering (AGA) van het European Disability Forum (EDF). Het thema was dit keer: Zeggenschap onder artikel 12 (legal capacity). Zie ook mijn Engelstalige verslag op: http://punkertje.waarbenjij.nu/reisverslag/4917846/edf-general-assembly-on-legal-capacity-dublin

Eind mei werd ook een video boodschap van ENUSP aan de Council of Europe (Raad van Europa) gemaakt, met een samenvatting van ENUSP’s input voor de Council of Europe’s draft Disability Strategy 2017-2023. Zie de video: ENUSP asks Council of Europe to update its human rights standards via: https://www.youtube.com/watch?v=UIJpFjLbuqI&feature=youtu.be

Juni 2016
Van 9-10 juni 2016 was ik uitgenodigd in Brussel, voor mijn deelname aan het European Commission’s Work Forum on the Implementation of the UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities (UN CRPD) in the EU and the Member States. Namens ENUSP. Zie ook mijn Engelstalige verslag op: http://punkertje.waarbenjij.nu/reisverslag/4921176/ec-workforum-on-crpd-implementation-2016

Van 12-19 juni 2016 was ik in New York, voor mijn deelname aan de Conference of State Parties to the UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities (COSP CRPD) bij het VN-hoofdkantoor in New York. Deze deelname werd mogelijk gemaakt door crowdfunding.  Zie ook mijn Engelstalige verslagen op mijn reisblog: http://punkertje.waarbenjij.nu/reisverslagen/504424/conference-of-state-parties-un-crpd/1

Terwijl ik bij de COSP CRPD-conferentie in New York was, was ik getuige van de Nederlandse ratificatie van het VN-Verdrag, die bij de plenaire mededelingen bevestigd werd.

Nederland heeft – eindelijk – op 14 juni 2016 het VN Verdrag voor de Rechten van Personen met Beperkingen (CRPD) geratificeerd!! Dit is goed nieuws, want dit VN-verdrag benadrukt dat gedwongen behandeling en vrijheidsbeperking in de zorg een schending van de mensenrechten is. Het VN-Verdrag voor de Rechten van Personen met Beperkingen wordt per 14 juli 2016 van kracht in Nederland.

Van 22-24 juni 2016 was ik uitgenodigd in Galway, Ierland, om een presentatie te geven bij de International Disability Law Summer School 2016 van het Centre for Disability Law in Practice (CLDP) van de National University of Ireland (NUI) in Galway, Ierland. Ik was daar namens Stichting Mind Rights. Zie ook mijn Engelstalige verslag: http://punkertje.waarbenjij.nu/reisverslag/4923351/nui-galway-summer-school-int-disability-law

Terwijl ik op de Zomerschool in Galway was, bereikte mij opnieuw bijzonder goed nieuws:

Op 22 juni 2016 hebben een aantal grote GGZ-instellingen het Dolhuys-Manifest voor Separeer-vrije GGZ ondertekend !! Dit initiatief is onderdeel van de ontwikkeling van High/Intensive Care psychiatrie (HIC, http://hic-psy.nl/dolhuysmanifest/ ) , en is o.a. aangezwengeld door Yolande Voskes (verpleegkundige onderzoeker). Per 1 januari 2020 dient de separeer volledig afgeschaft te zijn, en krijgt dan een plaats in het museum Het Dolhuys, zie http://www.hetdolhuys.nl/nieuws/de-isoleercel-is-rijp-voor-het-museum-

* Zie hier de volledige tekst van het Dolhuys-Manifest voor Separeer-vrije Nederlandse GGZ! http://www.hetdolhuys.nl/media/press/83/press_file/dolhuys-manifest—nederlandse-ggz-separeervrij-22-juni-2016.pdf

Zie ook het bericht “Dubbele doorbraak: Ratificatie VN-Verdrag en Manifest voor separeer-vrije GGZ” op: https://tekeertegendeisoleer.wordpress.com/2016/06/27/dubbele-doorbraak-ratificatie-vn-verdrag-en-manifest-voor-separeer-vrije-ggz/

Juli 2016
Als ervaringsdeskundige zit er een persoonlijke dimensie aan mijn activisme. Naast alle campagnes, strijd ik ook nog steeds voor erkenning en gerechtigheid inzake het leed dat mij persoonlijk is aangedaan in de psychiatrie. In 2016 waren er een aantal belangrijke ontwikkelingen in mijn persoonlijke zaak en het beloop van mijn aangifte van mishandeling door de GGZ:

Op 12 juli 2016 had ik een Hoorzitting bij het Gerechtshof in Den Bosch, over mijn aangifte van vrijheidsbeneming en zware mishandeling met voorbedachten rade door de GGZ (1994-1996). Voor het eerst kreeg ik de kans om mijn langslepende klachten in een rechtszaal toe te lichten, hopend op gerechtigheid. Na jarenlang aandringen om mijn klachten serieus te nemen, was dit een erg bijzonder moment voor me.

Bij deze Hoorzitting bleek mijn verweerpleidooi sterk genoeg om de aanvankelijke afwijzing van mijn aangifte te laten intrekken, en een nader vooronderzoek te bepleiten. Dat mijn zaak nu eindelijk serieus bekeken lijkt te worden is op zich al een enorme mijlpaal. Tot op heden wacht ik op de uitslag van dit vooronderzoek, en daarmee dus op de uitslag van de beslissing over het wel of niet in behandeling nemen van de aangifte die ik op 6 januari 2014 deed, van vrijheidsberoving en zware mishandeling met voorbedachten rade door de GGZ (1994-1996). Zie ook mijn voorgaande blog: https://tekeertegendeisoleer.wordpress.com/2017/01/02/ontwikkelingen-mbt-aangifte-van-mishandeling-door-ggz/

Op 14 juli 2016 ging ik naar de feestelijke borrel van Iederin in Utrecht, om de Nederlandse ratificatie van het VN-Verdrag voor de Rechten van Personen met Beperkingen te vieren.

Augustus 2016
Van 9-11 augustus 2016 was ik uitgenodigd in Utrecht samen met ENUSP-collega Stephanie Wooley, voor een leerzaam bezoek aan Lister en ENIK Recovery College. Zie het Engelstalige verslag op: http://punkertje.waarbenjij.nu/reisverslag/4935187/visit-to-lister-and-enik-recovery-college-utrecht

Op 29 augustus 2016 was ik bij Nieuws en Co op Radio 1 voor een discussie-item over isoleercellen. De radio-bus stond bij GGZ Breburg in Breda. Voor wie de discussie over isoleercellen bij Nieuws en Co op Radio 1 wil terugluisteren, ga naar: http://www.nporadio1.nl/nieuws-en-co/uitzendingen/418782-2016-08-29 en klik op de uitzending van 16.00 tot 17.00, en  luister na ca 15 minuten en na ca 45 minuten.

September 2016
Op 1 september 2016 werd de petitie: Wetgevers Regel zorg in plaats van dwang! gestart, met als doel het tegenhouden van de wetsvoorstellen Verplichte GGZ, Zorg en Dwang, en Forensische Zorg.

Deze campagne werd vergezeld met diverse oproepen en publicaties, o.a.:
* Bericht:  Teken de petitie: Wetgevers: Regel zorg in plaats van dwang!
* Bericht: 2-9 Herinner Wim Maljaars: Wetgevers: Regel zorg in plaats van dwang!
* Bericht: Aanhoudende kritiek op Wetsvoorstel Verplichte GGZ: Dwang is geen oplossing, maar een probleem!

Van 14-16 september 2016 was ik uitgenodigd in Praag, Tsjechie namens ENUSP, voor een keynote speech bij het European Conference on Mental Health (ECMH). Zie mijn Engelstalige verslag op: http://punkertje.waarbenjij.nu/reisverslag/4943891/5th-european-conference-on-mental-health#ad-image-122303998
* Een groot deel van mijn Engelstalige speech is te zien op Youtube:
ENUSP calls for human rights in mental health care – keynote speech at ECMH 2016: https://www.youtube.com/watch?v=jvfqhaoncR4&feature=youtu.be

Eind september 2016 kwam ik er door eigen onderzoek achter welke “Interpretatieve Verklaringen” de Nederlandse Staat heeft toegevoegd aan de ratificatie van het VN-verdrag voor de Rechten van Personen met Beperkingen.

In tegenstelling tot eerdere berichten zijn er toch “Interpretatieve Verklaringen” afgegeven bij de Nederlandse ratificatie van het VN-Verdrag voor de Rechten van Personen met Beperkingen (CRPD). Deze Interpretatieve Verklaringen bij Ratificatie betekenen in dit geval dat Nederland het anders wil doen dan de VN voorschrijft. Het gaat dus om afwijkingen van de mensenrechtenstandaarden. Dat is onacceptabel. De “Interpretatieve Verklaringen” mbt art. 12, 14 en 15 dienen ingetrokken te worden.
Zie ook het bericht: Alarm! Nederlandse overheid wil afwijken van mensenrechten! : https://tekeertegendeisoleer.wordpress.com/2016/09/28/alarm-nederlandse-overheid-wil-afwijken-van-mensenrechten/

Op 26 september 2016 was ik in Brussel voor een persoonlijke meeting met Europees Parlementslid Helga Stevens, om te praten over de implementatie van het VN-Verdrag voor de Rechten van Personen met Beperkingen (CRPD) en de gevolgen van de Concluding Observations voor de EU. Zie mijn Engelstalige verslag op: http://punkertje.waarbenjij.nu/reisverslag/4944427/personal-meeting-with-mep-helga-stevens

Oktober 2016
Op 7 oktober 2016 publiceerde ik een Engelstalig artikel met mijn persoonlijke perspectief op gender en GGZ, waarbij ik o.a. de vreselijke impact van gedwongen visitaties in de GGZ belicht.

Artikel: Personal testimony:  Gender Interrupted by forced psychiatry
Zie ook: https://tekeertegendeisoleer.wordpress.com/2016/10/07/mijn-persoonlijke-perspectief-op-gender-en-ggz/

Op 10 oktober 2016 was ik uitgenodigd in Wassenaar, om een lezing te geven aan een werkgroep van ca 40 BOPZ advocaten, over de implicaties van het VN-Verdrag voor de Rechten van Personen met Beperkingen (CRPD) in relatie tot dwang in de GGZ.

Van 12-14 oktober 2016 was ik uitgenodigd in Vilnius, Litouwen, voor een Expert Meeting on the Right of Everyone to Mental Health, georganiseerd door de UN Special Rapporteur on the Right to Health (voluit: the UN Special Rapporteur on the Right of Everyone to the Enjoyment of the Highest Attainable Standard of Physical and Mental Health), Mr. Dainius Puras. Zie mijn Engelstalige verslag: http://punkertje.waarbenjij.nu/reisverslag/4948650/expert-meeting-on-the-right-to-mental-health

Op 31 oktober 2016 was ik namens Stichting Mind Rights uitgenodigd om deel te nemen aan het Rondetafelgesprek over Wetsvoorstel Verplichte GGZ, bij de Tweede Kamer, commissie VWS, in Den Haag. Stichting Mind Rights werd verzocht een position paper van 1 A4 aan te leveren, en kreeg voor het eerst in de geschiedenis officiele spreektijd in de Tweede Kamer (hoewel dit slechts 2 minuten was).

* Mind Rights position paper tegen WVGGZ: wvggz_positionmindrights_oktober2016
* Bijlage 1: wvggz-positionmindrights_bijlage1_crpd_guidelinesarticle14
* Bijlage 2: wvggz_positionmindrights_bijlage-2_waarom-gedwongen-ggz-behandeling-verboden-moet-worden

* Lijst met Position Papers van alle sprekers: https://www.tweedekamer.nl/vergaderingen/commissievergaderingen/details?id=2016A03872

Tijdens onze spreektijd bij het Rondetafelgesprek over Wetsvoorstel Verplichte GGZ op 31 oktober 2016 is ook de petitie: Wetgevers Regel zorg,  in plaats van dwang! aangeboden aan de Tweede Kamerleden. Zie het verslag op: https://tekeertegendeisoleer.wordpress.com/2016/11/02/vws-rondetafel-gesprek-over-wetsvoorstel-verplichte-ggz/

November 2016
Van 13-16 november 2016 was ik in Berlijn voor het Empowerment Seminar van ENUSP. Zie mijn Engelstalige verslag op: http://punkertje.waarbenjij.nu/reisverslag/4954104/enusp-empowerment-seminar-berlin-2016

Van 24-30 november 2016 was ik uitgenodigd in India voor deelname aan de conferentie van INTAR: International Network Toward Alternatives and Recovery, waar ik een workshop heb gegeven over het Eindhovens Model met Eigen Kracht-conferenties om dwang te voorkomen :  Family Group Conferencing to prevent forced psychiatric interventions.  Zie mijn Engelstalige verslagen op: http://punkertje.waarbenjij.nu/reisverslagen/509131/intar-india-2016/1

December 2016
Op 6 december 2016 gaf ik een Engelstalige gastles bij VUMC in Amsterdam met het thema Psychiatrie voor het Master vak Health, Globalisation and Human Rights.

En verder is er uiteraard ook achter de schermen veel werk verzet.

*

Reflectie
Al met al was het dus een intensief jaar, met veel diverse activiteiten.  Maar het meest bijzondere is wel dat er een aantal echte mijlpalen zijn bereikt, zoals:

* De Nederlandse ratificatie van het VN-Verdrag voor de Rechten van personen met Beperkingen (CRPD)
* het Dolhuys Manifest voor separeer-vrije GGZ
* Voor het eerst officiele spreektijd voor Stichting Mind Rights in de Tweede Kamer
* En voor het eerst werden mijn persoonlijke klachten bekeken in een rechtbank.
* En eigenlijk mag ook de gastlezing aan de werkgroep van 40 BOPZ advocaten in dit rijtje met mijlpalen, omdat het zo waardevol is dat ze zich in ons standpunt willen verdiepen.

De wereld staat dus niet stil, en langzaam gaan er steeds meer deuren open, ook al blijft het een enorm gevecht aan de frontlinie, waarbij we ons soms afvragen of er eigenlijk wel iets veranderd (zoals bij het traject van het Wetsvoorstel Verplichte GGZ).

Toch zien we in bovenstaande mijlpalen duidelijk een toenemende beweging in de richting van de doelen van Stichting Mind Rights. Dat stemt ons zeer hoopvol. En vanwege de Nederlandse ratificatie van het VN-Verdrag voor de Rechten van Personen met Beperkingen (UN CRPD) zijn er verdere positieve wendingen te verwachten.

Zou 2017 het jaar zijn waarin de wetgevers daadwerkelijk kiezen voor een andere koers in de GGZ, ter implementatie van het VN-Verdrag voor de Rechten van Personen met Beperkingen (CRPD), en gericht op zorg in plaats van dwang? We zijn hoopvol.

*

Wilt u Stichting Mind Rights steunen met een gift? Dat kan:

* Via uw eigen bank:  tnv Stichting Mind Rights (te Eindhoven)  IBAN: NL31 INGB 0002762216
* Of u kunt (zichtbaar of anoniem) doneren via een van onze crowdfunding-platforms:
Voor Nederland en omstreken:   Geef.nl:  https://www.geef.nl/doel/8064
Voor internationaal:  GoFundMe.com: https://www.gofundme.com/mindrights

Wij zijn blij met elke gift. Niet alleen omdat dit onze acties mogelijk maakt, maar ook omdat dit getuigt van empathie en steun aan personen die vaak fysiek en emotioneel verlaten zijn. Elke donatie is een significante stap in het uitbannen van verwaarlozing, en brengt ons dichterbij een samenleving die echt om elkaar geeft. Maak ook deel uit van deze beweging, zodat we samen de wereld wat mooier en beter kunnen maken!

Ontwikkelingen mbt aangifte van mishandeling door GGZ

Door Jolijn Santegoeds, oprichter/voorzitter van Stichting Mind Rights, www.mindrights.nl

Na alle feestelijkheden begint nu de tijd van het opmaken van de jaaroverzichten en het plannen van activiteiten in 2017. Terugkijkend op het jaar 2016, kan ik niet anders dan concluderen dat het een heel bijzonder jaar is geweest. Er waren tal van bijzondere activiteiten met Stichting Mind Rights, ENUSP en WNUSP. Er is duidelijk vraag naar onze visie (zelfs wereldwijd), en dat is een positief signaal van bewustwording.

Daarnaast waren er in 2016 een aantal zeer belangrijke mijlpalen in de voortgang van mijn persoonlijke zaak. Er waren namelijk een aantal ontwikkelingen in het beloop van mijn aangifte van vrijheidsbeneming en zware mishandeling door de GGZ. Dit raakt aan de kern van al mijn acties.

Als ervaringsdeskundige zit er een persoonlijke dimensie aan mijn activisme. Naast alle campagnes, strijd ik ook nog steeds voor erkenning en gerechtigheid inzake het leed dat mij persoonlijk is aangedaan in de psychiatrie. De juridische weg zou de “normale” weg behoren te zijn om dergelijke misstanden aan de kaak te stellen en op te lossen. Echter, het blijkt enorm moeilijk te zijn om met klachten over de psychiatrie en over gedwongen interventies, gehoor te vinden in het Nederlandse rechtssysteem (vandaar dat activisme een belangrijke rol is gaan spelen).

Mijn persoonlijke zoektocht naar recht duurt eigenlijk al 22 jaar, vanaf 1994 sinds de aanvang van de vreselijke gedwongen behandeling in de (jeugd)psychiatrie/GGZ, met langdurige separatie, visitaties en andere dwangmaatregelen, waarbij ik direct protesteerde en klachten probeerde in te dienen. Maar ik was machteloos. Sindsdien ben ik nooit gestopt met mijn zoektocht naar gerechtigheid, en ik probeer nog steeds erkenning en remedie te bereiken, op tal van manieren.

Hieronder volgt een update over mijn persoonlijke zaak van klachten tegen de GGZ.

Ik probeer dus al vele jaren om erkenning en gerechtigheid te vinden voor het onrecht dat mij is aangedaan. Desondanks zijn mijn persoonlijke klachten nog steeds niet door een onafhankelijk orgaan onderzocht. Ik heb al vele stappen doorlopen, zoals de klachtenprocedure van de instelling, aansprakelijkheidsstelling, stukgelopen onderhandelingen over “een aanbod voor genoegdoening”, vele alarmerende brieven aan tal van instanties, publicatie van mijn persoonlijke ervaringen, en zelfs officiele correspondentie van 2 Special Rapporteurs van de Verenigde Naties in 2013.

Door talloze barrieres is het mij pas op 6 januari 2014 gelukt om aangifte te doen van vrijheidsberoving en zware mishandeling met voorbedachten rade door de GGZ (1994-1996), zie ook: https://tekeertegendeisoleer.wordpress.com/2014/01/06/aangifte-gedaan-van-mishandeling-door-ggz/

Daarna bleef het stil.

Op 4 en 18 mei 2015 heb ik contact opgenomen met de politie om te vragen wat er met mijn aangifte gebeurd is, en uiteindelijk heb ik op 30 november 2015 mijn officiele beklag gedaan bij de politiechef, over het optreden van de politie en het uitblijven van enige reactie op mijn aangifte.

De stilte in 2014 en 2015 woog dubbel zo zwaar, omdat er zowel op de aangifte, als op de communicatie van de VN-Special Rapporteurs geen enkele reactie werd gegeven naar mij.

In het vorige Jaaroverzicht, op 29 december 2015 benoemde ik deze pijnlijke stilte mbt mijn persoonlijke zaak:

“Het [2015] was voor mij persoonlijk een jaar met een donkere ondertoon. Het werd me namelijk pijnlijk duidelijk dat er vanuit de overheid en de officiele kanalen, werkelijk geen enkel inhoudelijk gevolg is gegeven aan de Communicatie van 2 Speciale VN-Rapporteurs (okt. 2013) waarin de Speciale VN-Rapporteurs hun zorgen uiten over de mensenrechten in de Nederlandse GGZ  nav mijn persoonlijke zaak (zie ook de TV-uitzending van EenVandaag op 29 mei 2014 Het einde van de isoleercel? ). Daarnaast is er ook geen enkele reactie gegeven op mijn publieke persoonlijke verklaring “16 years old depressed and tortured in psychiatry” (10 december 2014) die ik verstuurd heb aan beleidsmakers enz.

Die stilte is uiterst schokkend. Ik had namelijk toch wel verwacht dat men de buitengewone communicatie van de Speciale VN Rapporteurs serieus zou nemen, evenals mijn persoonlijke verklaring die toch zeer duidelijk getuigt van onrecht in Nederland. Ik had echt op zijn minst een fatsoenlijk onderzoek verwacht naar aanleiding van deze acties! Of op zijn minst communicatie. Maar het is opnieuw het hele jaar stil gebleven…. Alsof ik nog steeds tegen een muur praat…. Hoe kan men dit negeren? Het is enorm pijnlijk, en ondermijnt mijn vertrouwen in de samenleving, en dat heeft een weerslag heeft op mijn werk als activist. De pijnlijke persoonlijke context maakt het bijzonder moeilijk om vertrouwen te houden in redelijkheid, en om als activist toch te blijven geloven in een constructieve dialoog om tot oplossingen te komen, want een dialoog moet immers wel van 2 kanten komen”

(Zie https://tekeertegendeisoleer.wordpress.com/2015/12/29/jaaroverzicht-mind-rights-2015/  )

Op 31 december 2015 gebeurde er plotseling iets heel bijzonders. Ik werd gebeld door de politie nav mijn klacht aan de politiechef d.d. 30 november over het optreden van de politie, inzake de afwezigheid van enige reactie op mijn persoonlijke aangifte van vrijheidsberoving en zware mishandeling met voorbedachten rade door de GGZ (1994-1996).

De politie gaf toe dat zij de aangifte “kwijt” waren geraakt, maar dat ze deze inmiddels hadden teruggevonden, en ze zouden er met spoed werk van maken. Er werden mij vervolgens 3 aanvullende vragen voorgelegd ter verduidelijking van mijn aangifte, en deze vragen heb ik op 6 januari 2016 telefonisch beantwoord, waarvan de politie een schriftelijke Aanvullende Verklaring bij de aangifte heeft gemaakt.

Op 19 januari 2016 kreeg ik een brief van het Openbaar Ministerie (OM, Gerechtshof), waarin stond: “Ik zal uw aangifte en de daarbij gevoegde stukken op korte termijn zorgvuldig gaan bekijken en voorleggen aan de officier van justitie met het taakaccent medische zaken. U ontvangt hiervan zo spoedig mogelijk bericht.”

Op 26 januari 2016 volgde er weer een brief. Ditmaal een afwijzend bericht van het OM (Gerechtshof). Het was een afschuwelijke brief, waarin stond dat het OM weigerde om mijn zaak in behandeling te nemen. Zij stelden dat de langdurige opsluiting geen “wederrechtelijke vrijheidsbeneming” was, maar het was “zorg in een rustgevende, prikkelarme ruimte om zelfmoord te voorkomen”. Eenzelfde redenering werd toegepast mbt gedwongen medicatie. Over medische verwaarlozing schreven ze: “omdat ik zelf verwondingen veroorzaakte kan er geen sprake zijn van zware mishandeling door hulpverleners”. Aan het einde van de brief verwezen ze naar andere klachtmogelijkheden (benadelen van gezondheid, verwaarlozing), en vervolgens voegden ze toe dat al deze mogelijkheden reeds verjaard zijn sinds 2008.

Dit was een genadeloze en hardvochtige afwijzing, maar gelukkig kon ik hiertegen in beroep gaan.

Toch was er ook een positief element in dit verhaal: Ik heb eindelijk bereikt dat mijn zaak nu in het juridische systeem staat. Dat alleen al heeft me ca 21 jaar gekost, maar het is echt een mijlpaal in deze lange strijd.

Op 10 maart 2016 ging ik in beroep tegen deze beslissing van het OM, en verzond ik mijn brief waarin ik mijn beklag deed bij het Gerechtshof mbt beslissing tot niet vervolgen (artikel 12 Sv procedure).
Lees hier mijn beklag-brief mbt de beslissing tot niet vervolgen.
beklag-brief-jolijn-re-om_10-maart-2016_kopie_nn

Op 17 maart 2016 ontving ik een formele ontvangstbevestiging, met de vraag om alle stukken voor deze procedure nogmaals te versturen naar het OM, wat ik heb gedaan op 31 maart 2016.

Op 7 juni 2016 ontving ik een brief van het Gerechtshof, met uitnodiging om gehoord te worden op 12 juli bij het Gerechtshof in Den Bosch. Bij deze brief zat ook het schriftelijke advies van de advocaat-generaal mbt mijn zaak. De advocaat-generaal die mijn zaak heeft bekeken, concludeerde en adviseerde aan het Hof: “klachten afwijzen, deels ivm verjaring, en daarnaast geen indicaties en geen aanknopingspunten voor verder onderzoek”. Ze nodigden me uit voor een besloten Hoorzitting op 12 juli 2016, waarna het Hof een definitief besluit zou nemen. Ze voegden toe: Dit is het laatste stadium, als mijn zaak wordt afgewezen is er geen mogelijkheid voor beroep of cassatie onder de Nederlandse wetgeving.

Op 12 juli 2016 had ik een Hoorzitting in Den Bosch. Mijn eerste echte hoorzitting ooit. Ik was voor het eerst in een rechtszaal om gehoord te worden vanwege mijn klachten. Het was een erg bijzonder moment voor me.

Ik had een uitgebreid Verweer voorbereid, hetgeen ik heb voorgedragen aan de 3 aanwezige rechters. Mijn advocaat stond me bij, en maakte enkele technische aanvullingen op mijn pleidooi. De zitting duurde langer dan een uur, wat ongebruikelijk lang schijnt te zijn voor een dergelijke zitting. Men had mij de tijd gegeven om mijn hele pleidooi te houden, en ook waren er nog steeds veel vragen over “wederrechtelijkheid” en “opzet”, en over verjaartermijnen en bewijzen. Ik bleef me verweren. Aan het einde van de zitting kon ik niet inschatten welk besluit de rechters gezamenlijk zouden nemen.

Het negatieve advies van de advocaat-generaal was in ieder geval niet ter plekke klakkeloos overgenomen, en mijn verweerpleidooi was blijkbaar sterk genoeg om toch een soort twijfel en discussie te veroorzaken. Daar was ik wel trots op, maar het bleef enorm spannend.

Lees hier mijn volledige Verweer van de Hoorzitting op 12 juli 2016.
speech-verweer_12-juli-2016_hoorzitting-den-bosch_kopie_nn

Enkele punten uit mijn verweer:

Wederrechtelijkheid:
De wederrechtelijkheid blijkt uit het feit dat de gedwongen psychiatrische interventies een onnodige c.q. een onnodig-zware maatregel waren, en daarom niet aangewend behoorden te worden, omdat er minder-ingrijpende alternatieven mogelijk waren, zoals respectvolle ondersteuning, zoals blijkt tussen juli 1996 en mei 1997. 

Nogmaals, uit wetenschappelijke studies blijkt niets van een afname van de kans van zelfmoord door eenzame opsluiting, zelfs integendeel, eenzame opsluiting vergroot de kans op toenemende psychosociale problematiek, en vergroot de kans op zelfbeschadiging en zelfmoord.  Eenzame opsluiting is derhalve ook een omstreden maatregel binnen justitiele kringen, en kan dus niet als kwalitatieve zorg-interventie worden beschouwd.

Eenzame opsluiting en het toepassen van hardhandige dwang ten opzichte van minderjarigen met psychische problemen behoren tot de klassieke en duidelijkste vormen van kindermishandeling en verwaarlozing, en de medewerkers van de instelling hadden dit behoren te signaleren.

Opzet:
Het ultimum-remedium-beginsel verdraagt zich niet met continue dwangtoepassing zoals beschreven in de behandelplannen. De behandelplannen getuigen van een bewuste keuze van de behandelaren om mij gedurende langere tijd eenzaam op te sluiten en te onderwerpen aan tal van dwangmaatregelen, hetgeen opzettelijkheid bewijst.

Hieruit volgt dat mijn vrijheid mij opzettelijk ontnomen is zonder dat daar een (legitieme) reden voor was. Immers, alternatieve behandelopties waren mogelijk, maar de behandelaren kozen er desalniettemin toch opzettelijk voor om mij langdurig te onderwerpen aan talloze dwangtoepassingen, waarvan een contraproductief effect te verwachten was, en waarvan het contraproductieve effect ook al direct bij aanvang van deze maatregelen werd waargenomen en opgetekend door de behandelaren, waarna zij desondanks doorgingen met de dwangtoepassingen, en de dwangtoepassingen zelfs intensiveerden, waardoor ik zwaar beschadigd ben geraakt.

 

Op 28 juli 2016, ontving ik een voorlopige beslissing van de rechtbank, waarbij bepaald is dat er nader (voor)onderzoek gaat plaatsvinden, alvorens te beslissen over de “toelaatbaarheid” van mijn persoonlijke klachten. Men zal hiervoor o.a. in de politiegegevens zoeken naar eerdere optekeningen van mijn klachten en uitingen, om bewijs te vinden van mijn eerdere pogingen om bij de politie gehoor te vinden met deze klachten (o.a. als wegloper uitte ik de klachten al, maar de politie bracht me doorgaans enkel terug naar de instelling zonder verder iets met mijn klachten te doen, hetgeen ik ook al had aangegeven bij de originele aangifte van 6 januari 2014, zie https://tekeertegendeisoleer.wordpress.com/2014/01/06/aangifte-gedaan-van-mishandeling-door-ggz/ ).

Tot op heden wacht ik op de uitslag van dit vooronderzoek, en daarmee dus op de uitslag van de beslissing over het wel of niet in behandeling nemen van de aangifte die ik op 6 januari 2014 deed, van vrijheidsberoving en zware mishandeling met voorbedachten rade door de GGZ (1994-1996).

Het is enorm spannend. Er kan nu eigenlijk op elk moment een brief komen met de uitslag, maar het kan ook nog langer duren. En ik kan niet voorspellen wat de uitslag zal zijn. Of welke directe impact de recente Nederlandse ratificatie van het VN-Verdrag voor de Rechten van Personen met Beperkingen (CRPD) zal hebben in mijn persoonlijke zaak.

Deze strafrechtelijke route is mijn “laatste redmiddel” onder de Nederlandse wetgeving, en dat maakt het nog intenser tussen hoop en vrees. Maar wat er ook gebeurt, er zal een volgende stap na komen, en ik zal niet opgeven, ook al kost het me heel veel energie en levert het veel emoties op.

Ik heb als minderjarige afschuwelijke dingen moeten doorstaan, ik zie het als mijn morele plicht om op te staan tegen dit onrecht, en al het mogelijke te doen, inclusief het begaan van de juridische wegen, zodat dit ernstige leed voorkomen kan worden voor de huidige en toekomstige generaties. Immers: Goede zorg is mogelijk. Dwang is het tegenovergestelde van goede zorg. Hopelijk kunnen we in 2017 de wereld weer een beetje verbeteren.

In ieder geval was het in 2016 niet zo stil als in 2015. En tijdens de Hoorzitting op 12 juli 2016 bleek mijn pleidooi sterk genoeg om het aanvankelijke “nee” te laten intrekken, en een nader vooronderzoek te bepleiten. Dat mijn zaak nu eindelijk serieus bekeken lijkt te worden is op zich al een enorme mijlpaal.  (al is het nu een relatief-oppervlakkig vooronderzoek, en gaat het nog steeds niet echt over de inhoudelijke misstanden). Het is een zwaarbevochten stapje in de goede richting.

Maar het echte doel blijft erkenning dat het verkeerd was wat er met mij gebeurd is, en passende maatregelen ter remedie van zulk onrecht, inclusief de noodzakelijke wet- en stelselwijzigingen (geen dwang maar zorg), het voorkomen van herhaling, en excuses en genoegdoening aan alle slachtoffers. Zowel mijn persoonlijke strijd voor recht en erkenning, als mijn activisme zijn gericht op dit doel.

Laten we hopen dat er in 2017 een doorbraak komt, en dat de Nederlandse overheid en de rechterlijke macht zich zullen houden aan de belofte van respect voor de mensenrechten voor iedereen ongeacht beperking, zoals vastgelegd dmv de recente Nederlandse ratificatie van het VN-Verdrag voor de Rechten van Personen met Beperkingen (UN CRPD).

Al met al ben ik erg benieuwd naar wat 2017 zal brengen!