24 juni 2005 Experiment & Fotosessie in een iso

Op vrijdag 24 juni ben ik afgereisd naar Amsterdam, om vrijwillig model te zijn voor een fotosessie in een isoleercel (separeercel). Ik was hiervoor uitgenodigd door Anouk Kruithof, een professionele fotografe uit Rotterdam (zie ook http://www.anoukkruithof.nl).
Anouk Kruithof is samen met haar collega sinds 2003 bezig aan een beeldend project Het zwarte gat over separeercellen in de psychiatrie. Zij hebben zelf geen ervaring als client en zijn dus mensen van buiten die zich interesseren voor het leven van mensen binnen een psychiatrische instelling. Met name de ervaringen van (ex-)clienten in separeercellen vormen het uitgangspunt voor het fotoproject Het zwarte gat.

Er zijn slechts enkele Psychiatrische Ziekenhuizen in Nederland die toestemming hebben gegeven om vrijwilligers in isoleercellen te fotograferen.

Omdat er wegens privacyredenen een grote schaarste aan beeldmateriaal is van isoleercellen in de psychiatrie, en Actiegroep Tekeer tegen de isoleer! volledige openheid wil over het gebruik van de cellen, vond ik het heel positief om een bijdrage te kunnen leveren aan de fotoreportage.

Experiment
Voorafgaand aan de fotosessie is Anouk Kruithof op donderdag 23 juni vrijwillig 24 uur lang gesepareerd (als niet-client/buitenstaander), omdat zij wilde ervaren hoe het is om gesepareerd te zijn. Hier ging een lange voorbereiding aan vooraf, waarbij ze zich heeft verdiept en heeft ingeleefd in de situatie. Ook moesten er allerlei juridische en verzekeringstechnische aspecten van dit experiment worden geregeld (zoals de aansprakelijkheid voor het oplopen van traumas tijdens dit experiment).
Anouk heeft het 24 uur volgehouden in de separeer. (een verpleegkundige van de afdeling vertelde ons dat ze hetzelfde experiment zelf ook ooit had geprobeerd, maar dat ze het maar 6 of 7 uur had volgehouden).

Een uur nadat zij eruit kwam arriveerde ik voor de fotosessie. Anouk vertelde me dat ze niet had kunnen slapen en veel had nagedacht over allerlei dingen die mensen ooit gezegd hadden. De verpleging was wel aardig geweest voor haar, hoewel ze de benadering soms wat vreemd vond, zei ze. De ruimte zelf vond ze kaal en kil, met een sfeerloze verlichting. Ze was na afloop behoorlijk moe, maar we wilden toch graag de fotoos maken, want die kans doet zich namelijk niet zo vaak voor.

Fotosessie
Anouk en ik konden het erg goed vinden met elkaar, daardoor verliep de hele fotosessie ongeremd. Het was natuurlijk een bittere omgeving, maar we zijn continu druk bezig geweest op een heel ontspannen manier. Mijn gevoel daarbij laat zich het best omschrijven met: Ongegeneerde strijdvaardigheid aan het front. De vernederende bestaanssituatie in een separeer naar buiten brengen, aan de grote klok hangen. Eindelijk.

De separeer blijft een gevoelige ervaring in mijn leven. Ik heb bijna 2 jaar lang (2 x 11 maanden) nauwelijks een andere omgeving gehad, wegens zelfbeschadiging. Ik was toen 16, 17 en 18. De separeer werd gebruikt als beschermende maatregel bij zelfverwonding of zelfmoordpogingen en als sanctie tegen regelbrekend gedrag (weglopen enz). Ik ben enorm afgegleden in dat uitzichtloze klimaat. Wat deden hun mij aan? Terwijl ik mezelf niks aan mocht doen? Wat is dat voor een zorg? Zo wilde ik absoluut niet verder toen. Later ben ik met een positievere benadering met meer vrijheden (op een KIB) wel uit dat dal gekomen. De separeer is voor mij een pijnlijke herinnering aan erg veel onbegrip, onkunde en verloren tijd. Het deed wel pijn om weer terug te stappen in die omgeving.
Toch geeft deze fotosessie mij een kans om deze ervaring te delen met andere mensen. Misschien ziet iedereen dan waarom isoleercellen niet in de gezondheidszorg passen.
Tekeer tegen de isoleer!

16 juni '05 Symposium Alternatieven voor separatie

Feit is dat Nederland behoort tot de top-3 van separeergebruikende landen, samen met Ierland en Finland

Het symposium Alternatieven voor gedwongen separatie (Signal Symposia) werd gehouden op 16 juni 2005 in het EcoDrome in Zwolle. Samen met Annelies (Cooperatie Conquest) ging ik erop af. Het symposium was in beginsel bedoeld voor hulpverleners, maar wij, als clientenbelangenbehartigers waren ook welkom. Ik vond het erg boeiend. Dr. Bert van de Werf was de spreker voor die dag. Hij plaatste de huidige Nederlandse psychiatrie in de Europese context. En er blijken grote mentaliteitsverschillen te zijn tussen verschillende Europese landen over de juiste bejegening van een client in een crisis.
Ik heb geprobeerd om de belangrijkste informatie hier onder weer te geven.

Dr. Bert van de Werf begon met de feiten, achtergronden en cijfers van gedwongen separatie in de Nederlandse psychiatrie. In de wet BOPZ is vastgelegd dat Middelen & Maatregelen (M&M), waaronder separatie, slechts bij hoge uitzondering mogen worden toegepast ter overbrugging van tijdelijke noodsituaties. Middelen & Maatregelen worden ingezet in een acute crisis die gepaard gaat met onveiligheid (incident). Het verschil met dwangbehandeling is dat dwangbehandeling inhoudt dat afspraken rond separatie in het behandelplan vermeld zijn. (separatie als onderdeel van behandeling blijkt trouwens een typisch Nederlandse opvatting te zijn).

In Nederland wordt ongeveer 25% van de clienten (volgens de Inspectie) onderworpen aan vorm van (gedwongen) middelen en maatregelen, zoals separatie, medicatie, fixatie enz. Dit is dan gedwongen tegen de wil van de client in. Echter, onder het mom van akkoord (met eerder gemaakte afspraken, geen expliciet verzet wegens angst enz.) zijn er echter ook nog veel dwangtoepassingen die niet gemeld worden bij de inspectie, waardoor deze cijfers niet kloppen en het werkelijke aantal veel hoger ligt. Zelfs mogelijk rond de 80% van de clienten (volgens extrapolaties van project Dwang en Drang). Het separeergebruik varieert sterk per afdeling en instelling.

De redenen voor separatie zijn meestal gevaar afwenden, grenzen stellen of sanctioneren, rust en orde op de afdeling herstellen of een prikkelarme omgeving bieden (hoe tegenstrijdig met de realiteit). In feite is separatie een teken van een slechte werkrelatie tussen de hulpverlener en de client. En de psychiatrische hulpverlener is tot dusver een slager die zijn eigen vlees keurt.
Terwijl hulpverleners ook positieve effecten kunnen ervaren bij een dergelijke afwending van gevaar (veiligheid, controle, orde), melden clienten vooral negatieve gevolgen (vernedering, afschrikking en onbegrip). Daarnaast blijkt uit onderzoek dat meer dan 50% van de schade die ontstaat bij incidenten veroorzaakt wordt door het ingrijpen van de hulpverleners en niet door het incident zelf. Er zijn echter (nog) geen goede onderzoeksgegevens beschikbaar over iatrogene schade (=schade ontstaan door een behandeling). Na wat publiciteit in de jaren 70-80 is er nauwelijks verder onderzoek gedaan, omdat afgesproken was dat separatie slechts het uiterste redmiddel zou zijn.

In andere landen blijken er andere opvattingen te bestaan over de bejegening van clienten in een crisis. Hieronder volgt een opsomming per land.

Ierland: In Ierland wordt relatief veel gesepareerd. Het separeergebruik wisselt sterk per instelling. Tijdens separatie (seclusion) is er contact met de afdeling mogelijk via een binnenraam (sociaal aspect) en er is een raam naar buiten (tbv. realiteitsorientatie). De muren zijn zacht afgewerkt. Isolatie daarentegen is geheel prikkelarm in een ruimte zonder ramen.

Engeland/UK: Engelse instellingen hebben meestal isoleercelvrije opnameafdelingen met een doorstroom naar een reguliere behandelafdeling of een PICU-voorziening (Psychiatric Intensive Care Unit) met 1-op-1 begeleiding. Acute interventie bij een incident gebeurt door gespecialiseerde crisismanagementteams. Kenmerkend zijn de verbale omgangstechnieken (Talking Down) en de Engelse voorkeur voor een snelle oplossing van de crisis (in enkele dagen). Langere dwangtoepassing wordt als inhumaan beschouwd, daarom grijpt men eerder naar sederende medicatie.

Portugal: Portugal is arm en de psychiatrische instellingen hebben weinig personeel. Er zijn ongeveer 3 verpleegkundigen voor 40 patienten. De zorg is onpersoonlijk en gericht op orde handhaven. Daarom speelt de familie een veel grotere rol bij het herstel.

Italie: In Italie zijn geen separeercellen, maar er wordt wel meer medicatie gebruikt. De client mag snel naar huis na een opname. Verder geen gegevens.
Oostenrijk: Hier worden netbedden gebruikt als alternatief voor separatie. Verder geen gegevens.
Zwitserland: Veel aandacht voor veiligheid en preventie en intensieve begeleiding. Verder geen gegevens.

Griekenland: De separeer ligt naast de verpleegpost, want de verpleging moet altijd aanwezig en bereikbaar zijn. In een acute crisis volgt fixatie in een open separeer. Bij aanhoudend gedrag volgt al binnen een paar dagen ECT (elektroshocks). Na een opname gaat de client vrij snel naar huis en de familie speelt een grotere rol bij het herstel. Het principe van Begeleid Wonen wordt dan ook gezien als het falen van de westerse maatschappij. Er is geen Griekse inspectie voor de geestelijke gezondheid.

Slovenie: Alle clienten dragen pyamas en de hulpverleners werken in uniformen om de psychiatrie te medicaliseren. (voor de val van het IJzeren Gordijn werden in het Oostblok ook politieke dissidenten wegens waanbeelden opgenomen in de psychiatrie). De netbedden zijn sinds vorig jaar afgeschaft.

Duitsland: De separeer wordt spaarzaam gebruikt. Afhankelijk van de Bundesstaat is er een voorkeur voor fixatie of separatie. Bij nieuwe instellingen worden geen separeercellen meer gebouwd (besluit sinds 2004).

Denemarken: Separatie is verboden. De verpleging dient aanwezig te zijn en voortdurend keuzes en opties aanbieden. De Deense mentaliteit is Safety first; Borderline- en psychosepatienten worden direct uit voorzorg opgenomen. Maximaal 4 uur fixatie (op bed) is toegestaan mits elke 30 minuten een evaluatie. Sederende medicatie wordt regelmatig gebruikt.

Zweden: Separatie komt niet voor. Het is onduidelijk is of dit officieel verboden is. Fixatie mag maximaal 4 uur met veel controles en evaluaties. Ook verbale de-escalatietechnieken worden veel toegepast. Wel wordt regelmatig sederende medicatie ingezet. Zweedse afdelingen hebben een extreem sober en kaal interieur.

Noorwegen: Open-Area Seclusion is afzondering van 1 persoon in een crisis in een aparte vleugel met slaapkamer, badkamer, tuin enz. Open-Area Seclusion is gericht op afkoelen en herstel duurt gemiddeld korter dan 2 dagen. Afdelingen hebben 1 op 1 begeleiding en er is altijd een debriefing na de crisis om een signaleringsplan op te stellen. Noren geven de voorkeur aan mobiele fixatie (zonder bed) en hechten meer waarde aan de werkrelatie dan aan medicatie (neuroleptica).

Nederland staat alleen in de opvatting dat eenzame separatie een onderdeel kan zijn van een psychiatrische behandeling. In de meeste Europese landen wordt het niet aanvaard dat clienten in een crisis alleen worden gelaten. Er wordt in deze landen vaker gekozen voor een rustige omgeving met behoud van contact, toedienen van medicatie of fixatie (en preventie). In Scandinavie is men bovendien ook bereid om ongeveer evenveel geld beschikbaar te stellen voor de genezing van psychiatrische aandoeningen als voor de genezing van lichamelijke aandoeningen.

Nederland is nog niet zo heel ver met het uitwerken van alternatieven voor separatie. Maar bij het zoeken naar alternatieven voor separatie dient men te denken aan wat zinvol is voor de client (stimuleren van positieve eigenschappen), in welke proportie ingrijpen vereist is en of er minder ingrijpende alternatieven zijn waarbij de client onnodig lijden wordt bespaard.
Investee
r in goede geestelijke gezondheidszorg!

Tekeer tegen de isoleer!

Schokkende documentaire over separatie

Op 2 juni 2005 vond in de Cinode in Dordrecht de premiere plaats van de documentaire over separatie: ‘Je denkt dat je vergeten wordt’. Deze confronterende documentaire is gemaakt door het Clientenbelangenbureau (CBB, zie ook http://www.clientenbelangenbureau.nl), regio Zuid-Holland Zuidoost.

Gedurende ongeveer 20 minuten wordt de kijker onderworpen aan een separatie door geweldloze, maar suggestieve beelden van een isoleercel. De kijker ‘beleeft’ de beklemmendheid van muren en krijgt een duidelijk beeld van de onmacht die dit veroorzaakt.
De talloze vragen en gedachten die opgeroepen worden door zulk machtsvertoon; het onbegrip, het effect op het wereldbeeld van clienten en het ontbreken van sturende hulp, worden duidelijk weergegeven en doen de kijker beseffen wat een client overkomt bij separatie.

Voor mij als (ex)client was het een aangrijpend filmpje, wat veel herinneringen opriep aan separaties uit mijn verleden. Het beleven van de documentaire veroorzaakte bijna een herbeleving van de separaties.

Deze kritische documentaire brengt zeer goed in beeld welke zware nadelen en bijwerkingen het gebruik van isoleercellen in de psychiatrie heeft.

Mijn diepgemeende complimenten voor de makers van deze documentaire.